- Is ‘Critical (Race) Theory’ echte wetenschap? - 14 december 2021
- Het internet als mindblower en de mensenrechten als bron van onrust - 17 april 2021
- De ernstige fout in de UVRM: Universalisme - 11 februari 2021
Ja, laten we het weer eens hebben over normen en waarden. Maar eerst: Mariah en ik verschilden gisteren van mening of het in Thailand 6 uur eerder of 6 uur later is. Ik beweerde stellig dat het 
daar 6 uur eerder is, zij dat het er later is. Ik startte de PC, ging naar Google en tikte in: “uur eerder” “uur later”. Overtuigd dat ik triomfantelijk zou terugkeren aan de tafel, keerde ik daar juist besmukt terug, met de opmerking “okay, laten we het ergens anders over hebben”, maar een paar tellen later wel sportief toegevend dat zij gelijk bleek te hebben. Tsja, op zo’n moment kan je maar beter ‘sportief’ zijn, want je valt anders zo gigantisch door de mand dra die ander zelf het internet opzoekt. Overigens spreke men beter niet over 6 uur eerder, maar over 6 uur vroeger. Voor de goede orde: Het is in New York vroeger en in Thailand later. Doet me denken aan Kees van Kooten, die zich ooit vertwijfeld afvroeg of westenwind nou uit het westen komt of naar het westen gaat.
Goed, ik dwaal nu tezeer af, waar was ik. Oh ja, het zou gaan over normen en waarden. Ook die woorden werden gisteravond veelvuldig gebruikt. We waren bij zeer goede vrienden en de nodige zware onderwerpen kwamen ter tafel. Thuisgekomen trok ik Mariah’s definitie van de woorden ‘normen’ en ‘waarden’ in twijfel, maar wilde niet twee keer op een avond op mijn bek en dus wachtte ik tot vandaag om het uit te zoeken. Wat is het geval. Mariah stelde dat de uitspraak “Je zult niet stelen” een norm is en dat waarden aangeven in welke mate en hoe die norm toegepast wordt voor wat betreft sancties en straffen. Ik stelde dat de uitspraak een waarde is en dat de normen 
aangeven in welke mate en hoe gestraft wordt. We hebben wellicht beiden ongelijk, althans volgens Wikipedia.
De stellingname “Je zult niet stelen” is te beschouwen als een uitvloeisel van een hoger ideaal, zoals recht op liefde, rechtvaardigheid, gelijkheid of vrijheid. Dat hogere ideaal is dan de waarde. Uitvloeisels zijn dan de normen. Zo gesteld is de stellingname een norm. Er zijn echter meer normen van dit niveau, allen voortvloeiend uit de hogere waarden, en in de echte praktijk kunnen twee of meer van die normen strijdig met elkaar lijken te zijn. Er ontstaat dan een ‘maar’ situatie die tot een ‘lagere’ norm voor die echte praktijk kan leiden. Een andere hoge norm is “Je zult niet doden”. Daardoor kan het gebeuren dat velen stelen tolereren of snappen als dat iemands leven redt. Er lijkt sprake van een gelaagdheid, lopend van idealistische waarden naar hogere, abstracte, normen naar lagere, praktisch toepasbase, normen. Wellicht is het handig om voor die lagere normen de term ‘regels’ te hanteren. De normen volgen dan uit de waarde(n), de regels volgen dan uit de normen. De wetten zijn geformaliseerde, strikte, strenge en nauw omschreven regels.
Aan de gelaagdheid kunnen we wellicht nog ‘gewoonten’ toevoegen. Het zijn de nog lagere normen, c.q. regels, die we niet of nauwelijks kunnen afdwingen. Hooguit kunnen we mensen die afwijken van de gewoonten uitlachen, verachten of sociaal uitsluiten. 
Maar in de gevangenis stoppen gaat dan wel heel ver.
Ook wil ik nog ‘interpretatie’ noemen. Dit is niet een bepaalde laag, maar wel mijns inziens belangrijk in dit verhaal. Stel dat er geld van de eettafel verdwenen is in huis. De betrokkenen en buitenstaanders kunnen het over de norm “Je zult niet stelen” en de daaraan ten grondslag liggende waarde(n) volledig eens zijn (en zijn het daarover ook vaak volledig eens) en toch tot geheel verschillende oordelen komen. Dat kan komen doordat ze andere regels hanteren, maar ook door verschillende interpretaties van het gebeurde. De een is ervan overtuigd dat het geld gestolen is, de ander meent mogelijk dat het om even lenen ging. Het interpreteren heeft gevolgen voor de aanpak. De een vindt stelen heel erg en wil zwaar straffen, de ander vraagt wie er geleend heeft en 
geeft aan wanneer er uiterlijk terugbetaald moet zijn.
Tolerantie zou in deze context ook niet mogen ontbreken. Immers, de normen en regels bepalen weliswaar welke sancties er zouden moeten volgen, maar tolerantie kan ertoe leiden dat die sancties niet in die mate worden toegepast. Dat hoeft op zich nog geen zwak en inconsistent beleid te betekenen. Tolerantie is toch een smeermiddel dat vaak meer oplevert dan geen-tolerantie. Probleem met tolerantie is wel dat een teveel ervan op de lange duur meer problemen veroorzaakt dan het voorkomt.
De kunst is de balans te vinden. Het is onverstandig om normoverschrijdend gedrag simpelweg te negeren (wat iets anders is dan tolereren), maar de aard en de mate van bestraffen zijn haast altijd dankbaar onderwerp van (her-)overdenking. Een alternatieve aanpak blijkt dan toch vaker wel dan niet mogelijk. Als klankbord kan men denken aan vrienden en familie. Die laatste groep is echter vaak al even ‘normatief’ als je zelf bent en daardoor mogelijk minder geschikt als klankbord, althans als je je open wil stellen voor een alternatieve wijze van aanpakken. Voor vrienden geldt iets dergelijks bijna, want je hebt ze zelf uitgekozen, op basis van je eigen normen en waarden. Maar toch, wie weet… Afijn, we hebben gister ons best gedaan en hopen dat het leerzaam was. Voor ons was het dat zeker.
