- Is ‘Critical (Race) Theory’ echte wetenschap? - 14 december 2021
- Het internet als mindblower en de mensenrechten als bron van onrust - 17 april 2021
- De ernstige fout in de UVRM: Universalisme - 11 februari 2021
Paul Cliteur’s Moreel Esperanto kent drie hoofdstukken. Hoofdstuk 1 heb ik al een tijdje helemaal uit, hoofdstuk 2 verwerk ik momenteel. En ik beloof: Het hele boek zal door mij geconsumeerd worden. Dat is vrij uniek voor mij. Meestal haak ik na wat eerste hoofdstukken af. De kern van iemands betoog is me dan wel duidelijk, denk ik dan, en de rest van het boek is daarom niet meer interessant genoeg, denk ik dan. Maar dit keer voel ik dat er doorgelezen moet worden.
Vandaag kwam ik viavia op de website van Kees Kraaijeveld terecht. Kraaijeveld vormt samen met Frank Kalshoven de Argumentenfabriek. Beiden zijn eveneens werkzaam voor de Volkskrant en publiceren daar o.a. opinie-artikelen. Kraaijeveld heeft een selectie van die artikelen op een eigen website staan. Eentje daarvan trok mijn aandacht: Religie: God versplintert (uit de Volkskrant van 08 januari 2005). Daaruit citeer ik:
[…] Fundamentalisme is reactionair vluchtgedrag dat we niet alleen bij religieuze mensen, maar tegenwoordig ook weer onder verlichte, atheïstische intellectuelen zien. Zichzelf afzettend tegen met name het moslimfundamentalisme afficheert deze laatste groep zich met de paradoxale term ‘Verlichtingsfundamentalisme’. Bestaat er een fraaiere contradictio in terminis? Verlichtingsfundamentalisten zaaien religiefobie uit monde van de verdraagzaamheid. Ze willen moskeeën sluiten terwijl ze zich beroepen op het verlichtingsideaal van de vrijheid van godsdienst. Ze roepen om verplichte inburgeringscursussen terwijl ze het Kantiaanse ‘durf zelf te denken’ hoog in het vaandel dragen.
Verlichtingsfundamentalisme is belachelijk. Maar ook net zo onverstandig en gevaarlijk als ieder ander fundamentalisme. De fundamentalist denkt uit angst. Hij maakt elke dialoog onmogelijk met zijn geschreeuw en geweld. Fundamentalisme is de ultieme conversatiestopper.[…]
Verlichtingsfundamentalisme…, daarover heeft Paul Cliteur ook geschreven. Met name bekritiseert hij degenen die de ‘verlichtingsfundamentalisten’ bekritiseren. Het boek van Cliteur is van 2006, het artikel van Kraaijeveld is van 2005. Wellicht had Cliteur mensen als Kraaijeveld in gedachten.
Het mooie van het boek van Cliteur voor mij is dat ik de woorden van Kraaijeveld nu heel anders verwerk. Zonder Cliteur’s invloed zou ik wel een buikgevoel hebben gehad, het gevoel dat Kraaijeveld er naast zit. Maar ik zou het niet hebben kunnen onderbouwen met argumenten en rede. Cliteur is er echter met de rug recht voor gaan zitten en heeft weerwerk geboden. Eerst toont hij aan dat het om een geuzenbenaming gaat. Deze ‘fundamentalisten’ zijn niet zelf met die term op de proppen gekomen, maar zijn zo gebrandmerkt door hun tegenstanders waarna ze niet te beroerd waren zich voor de duidelijkheid in die naam te schikken. Zijn pleit komt er op neer (zo zie ik het) dat de verlichtingsfundamentalist in het geheel niet belachelijk is, maar juist de correcte consequentie van de verlichting uitdraagt. Daarentegen zou de tegenhanger ervan – degene die de verlichting uitlegt als de tijd dat onherroepelijk en voorgoed duidelijk werd dat alle kennis en alle normen en alle waarden kunnen worden gerelativeerd, en dat idee bovendien omzet in cultuurrelativisme en veroordeling van (westers) ‘betweteren’ – de echte verworvenheid van de verlichting in gevaar brengen.
Verlichtingsfundamentalisten zijn dan degenen die beseffen dat de verworvenheden van de verlichting fundamenteel en actief verdedigd moeten worden tegen ideeën die ermee in strijd zijn. En juist degenen die denken dat de ideeën van de verlichting die actieve verdediging per definitie niet nodig hebben, zijn, in al hun naïviteit, gevaarlijk bezig.
Kees Kraaijeveld lijkt me een belezen man, ook gezien zijn refereren aan Kant (die trouwens uitgebreid aan bod komt in hoofdstuk 2 van Cliteur’s boek) en hij zal dus wel op de hoogte zijn van Cliteur’s reactie. Ik vraag me af hoe Kees Kraaijeveld er tegenwoordig over denkt.
0 reacties op Is verlichtingsfundamentalisme belachelijk?