- Is ‘Critical (Race) Theory’ echte wetenschap? - 14 december 2021
- Het internet als mindblower en de mensenrechten als bron van onrust - 17 april 2021
- De ernstige fout in de UVRM: Universalisme - 11 februari 2021
Wat is dat toch, die eeuwige beschuldiging als zouden mensen gedreven worden tot xenofobie door irrationele angst. Laat ik het maar bespreken aan de hand van het interview met Sophie in ’t Veld (Volkskrant, 4 augustus 2007).
Sophie In ’t Veld zit voor D’66 in het Europarlement en is 43. Haar partij is niet extreem te noemen. Haar leeftijd wijst niet op ‘oude garde’ en ook niet op ‘nog jong grut’. Ze heeft een universitaire opleiding Geschiedenis genoten. Dit alles om even haar positie te markeren.
Hier volgt een typerend citaat: “Over de hele wereld zijn mensen zo bevangen door angst dat ze denken dat er op iedere straathoek een terrorist staat. Dat idee wordt flink aangewakkerd door politici die daar garen bij spinnen. In een dergelijk klimaat zie je democratische regeringen autoritaire trekjes krijgen en ontstaan er totalitaire regimes. Dat conservatieve autoritaire is vaak religieus geïnspireerd. Of het nou moslimstaten zijn, de reli’s in de Verenigde Staten die terrein winnen of de ChristenUnie die in het kabinet komt, overal zie je dezelfde tendens.” Sta me toe dit even te ontleden in aparte standpunten.
1) Basis is het idee dat mensen bevangen worden door irrationele en onterechte angst. Immers, ze heeft het over de angst dat er op iedere straathoek een terrorist zou staan en beschouwt de angst dus als irrationeel en onterecht.
2) Verder wordt de motivatie en integriteit van zekere politici die zouden inspelen op angst in het negatieve getrokken. Zij worden wellicht gezien als machtswellustigen die door ophitsing en populistisch praten en handelen die macht willen verkrijgen.
3) De angst zou de democratie ondermijnen.
4) De sprong in het kabinet van de ChristenUnie wordt niet gezien als een gevolg van democratie, maar als een teken dat ook wij richting een totalitair regime gaan.
Op dit punt aangekomen wil ik een eraan voorafgaand citaat laten volgen. “Ik vind het beangstigend, maar democratie, vrijheid en mensenrechten zijn geen vanzelfsprekende zaken meer. De laatste tijd valt me dat op. Decennialang waren die issues mainstream, maar nu niet meer.” Zoals ik het begrijp, zijn volgens In ’t Veld die zaken niet meer vanzelfsprekend als gevolg van politieke maatregelen die door de angst mogelijk zijn gemaakt.
Opvallend is haar openlijke erkenning dat ze in deze angst heeft. Tegenstanders zouden nu smalend kunnen beweren dat juist haar angst irrationeel en onterecht is. En mogelijk hebben die tegenstanders daarin niet helemaal ongelijk. In hun ogen voldoet ze daarmee aan punt 1 uit mijn lijstje van 4.
Een ander citaat uit het interview zou kunnen worden gezien als aanwijzing dat ook deze politica angstgevoelens van burgers bespeelt: “Ik zeg niet dat [het uiteenvallen van Europa] morgen gebeurt, maar dan komen we in een nieuw soort Middeleeuwen terecht. Als er geen akkoord komt over een Europees Verdrag, dan zullen er groepjes staten gaan samenwerken. Een aantal andere volken gaat zich op het eigen eiland terugtrekken. Dan stijgt de kans op autoritaire regimes. Waarom denken wij nou in Europa dat we daar immuun voor zijn, dat we genetisch niet meer vatbaar zijn voor totalitair bewind? Dan krijg je wat we de afgelopen tweeduizend jaar hadden: oorlog, ziekten, politieke en economische crises.” Voldoet ze met dit citaat aan punt 2? In elk geval lijkt ze wel in te spelen op angsten.
Volgens mij behoeven twee vragen een antwoord. Ten eerste, laat het zo zijn dat angst werkelijk meespeelt, zijn het dan irrationele, onterechte angsten? Ten tweede, zijn die angsten werkelijk democratie-ondermijnend (refererend aan punt 3)?
Ik denk zelf dat ook angst een drijfveer is bij onze politieke keuzes. En ik wil best geloven dat sommige mensen hun buikgevoel in het geheel niet wensen te toetsen met hun rede en kennis. Maar voor de meerderheid der Nederlanders geldt m.i. dat ze wel degelijk nadenken over hun angst en deze niet zomaar omzetten in een politieke stem als er niet ook redelijke argumenten worden gevonden. Kortom, ik sta op het standpunt dat de recente aanpassingen in bijv. privacy-wetgeving en politionele bevoegdheden niet alleen door angst werden ingegeven, maar ook door rede, en dat alles op een democratische wijze.
Idem zullen we eerdaags weer gaan meebeslissen over de hernieuwde poging een Europees verdrag erdoor te drukken. Daarbij zullen we de angstaanjagende woorden van In ’t Veld meewegen, maar ons er vast niet door gek laten maken.
Je zou je kunnen afvragen wat mensen meer drijft in hun politieke keuzes: is het inderdaad irrationele angst, of is het hun niet aflatende neiging om vooral te denken dat het allemaal wel zal loslopen? Ik denk dat het twee tegenpolen zijn. Degenen die worden beschuldigd in te spelen op angsten, zijn naar hun eigen idee vooral bezig mensen ervan te doordringen dat het allemaal echt niet zomaar vanzelf los zal lopen. Dat lijkt me niet op voorhand een verkeerde vorm van politiek.
Beter is het te letten op de gebruikte argumenten. Kloppen die niet? Zeg dát dan. Waar men mijns inziens nou eens mee zou moeten ophouden is steeds maar weer de gewone burgers te diskwalificeren als redelijk denkende wezens door hen te zien als makke schapen die door een angstverhaal gemanipuleerd kunnen worden.
Om vanuit angst harde maatregelen te nemen is feitelijk nogal wat moed nodig. Bijvoorbeeld de moed om te durven vechten in een ander land (Afghanistan, Sudan, Irak). Zou het kunnen zijn dat het mensen als In ’t Veld feitelijk aan dat soort moed ontbreekt?
En wat de ChristenUnie betreft, hou ze goed in de gaten, want vóór we het weten hebben ze hier de touwtjes volledig in handen. U weet, Sophie en ik hebben gewaarschuwd!
