Stellingen en stelligheid

• Over
• Laatste berichten

Volg me

Peter van Lenth

Vroeguh was ik hartstikke links en gaf ik op rechts af. Maar ja, de tijden veranderen en ik ben tot nieuwe inzichten gekomen. Welke? Lees mijn artikelen.

Volg me

Laatste berichten van Peter van Lenth (alles zien)

• Is ‘Critical (Race) Theory’ echte wetenschap? - 14 december 2021
• Het internet als mindblower en de mensenrechten als bron van onrust - 17 april 2021
• De ernstige fout in de UVRM: Universalisme - 11 februari 2021

De emeritus hoogleraren Berger en Zijderveld – beiden socioloog, de tweede bovendien filosoof – schreven een essay over ‘hoe we overtuigingen kunnen koesteren zonder daarbij fanatiek te worden’, wat meteen de ondertitel van het boek is (Lof der twijfel, 2009/2010). Kijk, dat leek me wel wat voor mezelf. Geregeld word ik bekritiseerd op de ‘stelligheid’ waarmee ik mijn stellingen verdedig, met name als mijn stem zich weer eens iets verheft. Zulke kritiek is niet leuk en dus ben ik best gemotiveerd om te proberen gunstiger over te komen, maar liever niet tot elke prijs, want mijn overtuigingen wil ik er niet zomaar voor opgeven. Logisch dus dat dit boek mijn aandacht trok. Bovendien oogde het als een makkelijk leesbaar boek uit de sectie ‘werken-aan-jezelf’. Niets bleek echter minder waar. Ik heb zelf in de jaren tachtig psychologie gestudeerd. Na het lezen van dit boek voel ik me weer helemaal bijgepraat, want zo ongeveer alle filosofen, sociologen en psychologen die er iets zinnigs over te zeggen hadden worden erbij gesleept. Het is géén werkboek, maar een academisch probeersel (ofwel essay) om alle theorie samen te vatten en te komen tot een valide redenering die mensen zouden kunnen gebruiken in het wapenen tegen fundamentalisten én relativisten, de – volgens de schrijvers – twee tegenpolen waar het overtuigingen betreft. Ik heb het boek in zijn geheel gelezen, dus weer eens inclusief de voetnoten. Voor hun ultieme redenering was dat ook wel nodig, want pas in het einddeel van het boek komen zij toe aan het poneren en verdedigen van het standpunt, de redenering of de houding die men het beste kan innemen tussen die twee polen, de zogenoemde middenpositie. Lange tijd bleef ik daarom benieuwd en hoopvol naar hun pleit. Na dat pleit te hebben gelezen duurde het even, maar niet echt lang, voordat ik mijn eigen conclusies trok. Mijn conclusies zijn:

1. dat de middenpositie die zij voorstellen al evenzeer leidt tot een overtuiging die fanatiek kan worden gekoesterd, en
2. dat degene die een middenpositie inneemt niet per definitie meer gelijk heeft dan de ‘fundamentalist’.

Kortom, ik vind dat de ondertitel niet waargemaakt wordt! Daarmee is niet gezegd dat het geen zin heeft om te proberen minder fanatiek over te komen of te zijn. Het lijkt me echter meer een kwestie van a) hoe je temperament is in vergelijking tot de anderen in je omgeving, en b) hoe de anderen in je omgeving tegen de onderwerpen aankijken. Dus òf je doet wat aan je temperament òf je zoekt naar gelijkgestemden, zowel wat standpunten als temperament betreft, òf je stelt je standpunt wat bij in de richting van de anderen òf je doet van alle opties een beetje. (In feite blijken Berger en Zijderveld de fundamentalist vooral voor te stellen dat deze de standpunten bijstelt richting het midden.)

Het neemt niet weg dat het nuttig was dit boek te lezen. Het behandelde uit ten treure de fundamentalistische en relativistische posities alsook de middenpositie van degene die vooraleerst wil twijfelen .c.q. overdenken. Deze posities zijn natuurlijk niet nieuwe koek voor mij of u, maar het was toch even quality-time wat het erover denken betreft.

Ik zou het boek wel wat nader willen doorlopen op wetenswaardigheden en overdenkingen, her en der aangevuld met eigen overdenkingen, maar het is gewoon teveel voor een blog. Wellicht zal ik eruit putten in toekomstige blogs zo het me uitkomt. Hier noem ik wel even een onaf rijtje van termen die in het boek de revue passeren: moderniteit, secularisatietheorie, pluraliteit, pluralisme, cognitieve besmetting, achtergrond versus voorgrond (Gehlen), institution, relativering, cognitieve dissonantie, conformeren, exclusivistisch, pluralistisch, inclusivistisch, lappendekenreligie, dialectiek van de relativering, mogen kiezen, moeten kiezen, niet willen kiezen, postmoderne theorie, oriëntalisme, constructivisme, interpretaties, nihilisme, decadentie, reconquistamodel, totalitaire staat, autoritaire staat, cultuur, subcultuur, sekte, kerk, fundamentalisme, godsdienstsociologie, rekkelijken, remonstranten, vrijzinnigen, cynisme, ironie, agnostische positie, atheïsme, antisemitisme, verzorgingsstaat, confucianisme, wijsgerige antropologie, empathie, natuurrecht, tolerantie, democratisme, constitutionalisme, negatieve vrijheid, positieve vrijheid, de institutionele imperatief, socialisme, liberalisme, conservatisme, multiculturalisme. Bent u er nog? Als het rijtje aanspreekt moet u het boek misschien toch maar gaan lezen.

Hieronder nog wat details over Berger en Zijderveld zelf. Relevant is dat ikzelf met name over Zijderveld pas nà lezen van het boek meer te weten kwam.

Peter Berger (1929, Oostenrijk) is emeritus hoogleraar sociologie aan de Boston University waar hij al in 1963 werkzaam was. Hij is in zijn vakgebied een grootheid. Meer over hem: http://en.wikipedia.org/wiki/Peter_L._Berger

Anton Zijderveld (1937, Indonesië) is emeritus hoogleraar sociologie, aan de Erasmus Universiteit. Lezers van het Financieele Dagblad zullen hem kennen als columnist. Het is een criticaster van Wilders en ‘het populisme’, zoals ook blijkt uit zijn dunne boekje Populisme als politiek drijfzand (2009).. Verder is hij partij-ideoloog van het CDA geweest, al is hij agnost. Meer over hem: http://nl.wikipedia.org/wiki/Anton_Zijderveld, maar ook deze is lezenswaardig: http://www.basis-online.nl/index.cfm/1,126,470,0,html/Olievlek-en-drijfzand. Uit dat interview blijkt mijn gelijk over de middenpositie, namelijk dat die positie al evenzeer fanatiek kan worden gekoesterd, althans zo vind ik. Zijderveld, toch pleitbezorger van de middenpositie, legt daarin enige van zijn overtuigingen uit met een stelligheid die in elk geval door mij heftig, ja zelfs fanatiek, wordt gevonden. Maar goed, ik behoor dan ook niet tot zijn groep, als u snapt wat ik bedoel.