• Over
• Laatste berichten

Volg me

Peter van Lenth

Vroeguh was ik hartstikke links en gaf ik op rechts af. Maar ja, de tijden veranderen en ik ben tot nieuwe inzichten gekomen. Welke? Lees mijn artikelen.

Volg me

Laatste berichten van Peter van Lenth (alles zien)

• Is ‘Critical (Race) Theory’ echte wetenschap? - 14 december 2021
• Het internet als mindblower en de mensenrechten als bron van onrust - 17 april 2021
• De ernstige fout in de UVRM: Universalisme - 11 februari 2021

De laatste tijd bekruipt mij het gevoel dat wij hier in het westen er maar niet in slagen om moslims te overtuigen van de feilbaarheid van de Islam. Tuurlijk, er zijn gematigden en er zijn stromingen en er zijn afvalligen. Dus als ik ‘maar niet in slagen te overtuigen’ schrijf, dan generaliseer ik inderdaad. Ik doe dat omwille van het bespreekbaar maken van dat gevoel dat mij bekruipt, dat gevoel tegen een muur aan te lopen, dat gevoel dat het goede argument maar niet binnen wil komen. Wellicht daarom ben ik momenteel geïnteresseerd in artikelen die de redeneerwijze van moslims goed uitleggen. Uit een interview met Shahid Alam (2005) valt daarover veel te halen. Men zou het integraal kunnen lezen, ik zou er uitgebreid uit kunnen citeren, maar ik kies voor de recensievorm met misschien af en toe een citaatje. Het interview is opgesplitst in vijf complexe vragen waarop Alam dan uitgebreid antwoord geeft. Ik volg die opsplitsing en zal er daarom vijf blogs aan wijden. Telkens zal ik aan het eind mijn eigen kritiek op het antwoord van Alam verwoorden. In het eerste blog gaat het over secularisme in relatie tot de Islam. Maar eerst even een kleine biografie van onze professor.

Professor Shahid Alam

Shahid Alam is een professor economie aan een Amerikaanse universiteit en van Pakistaanse afkomst. Je kent hem vast niet, maar hij heeft wel degelijk zijn rol opgeëist in de debatwereld, met name als criticaster van Israël, deskundige op het gebied van het kolonialisme – met name vanuit zijn eigen vakgebied, de economie – en als verdediger van de Islamitische cultuur. Hij ligt niet goed bij hen die pro-Israël en anti-Hamas zijn, om het eufemistisch te zeggen. Met name wordt hem kwalijk genomen dat hij Israël ziet als een ‘koloniale apartheid staat’ en bovendien de VS als de imperialistische, vooral oliebelangen veiligstellende, kracht erachter. Laat duidelijk zijn dat ik partij heb gekozen; ik ben pro-Israël en anti-Hamas. Bovendien geloof ik niet zomaar in die imperialistische rol van de VS, die rol is ingewikkelder. Dat zal mijn bespreking hier zeker beïnvloeden. Doe je voordeel met deze bekentenis.

Secularisme

In het interview wordt Alam ten aftrap gevraagd hoe de Islam zich verhoudt tot secularisme. Alam begint met een uitleg van diverse vormen van secularisme. Dat vind ik correct en het wijst op een geschoolde visie. Secularisme is zowel een idee als een regeervorm, zo doceert hij. Degene die het als idee ziet vindt dat je je leven moet leven zonder referentie aan een god en dat je daarvoor in de plaats de rede moet hanteren. Daarbovenop zal het alle autoriteiten die zich bij het opstellen van normen en waarden stoelen op religie volstrekt van de hand wijzen. Daar staat tegenover secularisme als regeervorm, een minder “ambitieuze” toepassing, waarbij we het publieke domein duidelijk scheiden van het privédomein. In het publieke domein moeten normen en waarden seculier bepaald zijn, in het privédomein mogen ze religieus bepaald zijn. De wetten mogen geen der religies bevoordelen of onderdrukken.

Dan erkent Alam dat iedere religie, dus ook de Islam, conflicteert met het idee van het secularisme. Daar plaatst hij de notie bij dat dit niet betekent dat de moslim geen rede toepast. Alleen, bij het redeneren redeneert God mee. Hoe origineel toch. Probeer je in te leven in het argument en onthoud het goed.

Als regeervorm is het volgens Alam niet per se conflicterend. Hij onderscheidt twee uiterste seculiere regeervormen, expansief en aanpassend. De expansieve vorm probeert religie te marginaliseren, bij de aanpassende vorm wordt dat bewust niet gedaan. Het hangt allemaal af van de aard van de grenzen tussen het publieke en het private domein. Die grenzen bepalen de omvang van ieder domein. Bijvoorbeeld, in welk domein valt het onderwijs? Mag een politieagent een religieus symbool dragen? Mag een burger over straat met hoofddoek of zelfs burka? Maar ook, mogen mensen zelf beslissen over besnijdenis?

Alam stelt dat de expansieve vorm onvrede onder de gelovigen kweekt, met name als het hevig conflicteert met normen en waarden van hun religie. Sterker, Alam stelt dat de expansieve vorm conflicteert met een grondwaarde van democratie, namelijk met het idee dat de normen en waarden van de maatschappij de diepere wensen van het volk horen te volgen. Hij ziet deze vorm als in conflict met de Islam.

De aanpassende, minimalistische vorm daarentegen, die religieuze instituten (niet alleen kerken en moskeeën, maar ook scholen en charitatieve instellingen) zelfs aanmoedigt zonder discriminatie, zou volgens Alam juist zeer sterk in overeenstemming zijn met de grondbeginselen van de Islam. Hij refereert vervolgens aan de Moslim Sultanaten die in het middenoosten bestonden in de 19^e eeuw voordat die werden vernietigd of hervormd door westerse, koloniale veroveraars. Het is vanaf dit punt dat Alam kolonialisme in de analyse betrekt. De rest van zijn analyse zal zijn these moeten onderschrijven dat de Islam alle tijden een prima bestuursvorm bood, maar dat juist de koloniale machten schuldig waren aan de vernietiging van die (verantwoorde) bestuursvormen en dat de hedendaagse opstandigen vanuit Islamitische hoek in essentie slechts pogen om die oude bestuursvormen weer te hervinden. Ergo, het is allemaal de schuld van het Westen, zowel de vernietiging als ook alle geweld die uit de opstandigheid voortkwam.

Alam laat er geen twijfel over bestaan dat voor moslims de Koran en de Soenna aan de basis van die minimalistische vorm van secularisatie moet staan. Sommige Islamitische denkers vinden dat democratie niet kan, maar Alam staat aan de kant van hen die democratie wel mogelijk achten op voorwaarde dat Islamitische geleerden democratisch genomen besluiten kunnen tegenhouden na toetsing aan de heilige geschriften. Iran dient hem als voorbeeld. Nou, dan weet je het wel, lijkt mij.

Mijn commentaar

De door Alam gepredikte vorm van secularisatie lijkt me geen probleem in een samenleving waar werkelijk iedereen moslim is en moslim wenst te blijven. Desnoods is het okay als afvalligen ruim de gelegenheid wordt geboden zich uit de voeten te maken, door emigratie en met meeneming van alle eigendom. Maar er zijn helaas zekere regels in de heilige geschriften die het moslims schier onmogelijk maakt om afvalligen hun recht op afvallen en emigratie te gunnen. Bovendien voelen veel mensen een weerzin tegen het idee van het definitief verlaten van de eigen geboortegrond, de eigen familie en vrienden. Ook kent men de eigen taal het beste en vergroot dat de kans op werk sterk. Ergo, emigreren is lang niet altijd een voordelige optie.

Goed, dan zou Alam’s seculiere theocratie nog garanties kunnen inbakken voor allen die echt niet geloven of die in een andere Godheid geloven. Maar helaas zijn het wederom hun heilige geschriften die hen dat vrijwel onmogelijk maken. Desnoods worden ‘ongelovigen’ getolereerd, maar de uit de Koran en Soenna voortvloeiende Sharia schrijft wel het nodige voor aan hen. Wat de katholieken, protestanten en judaïstisch gelovigen op dat gebied wel lukte, wil de moslims maar niet lukken.

En hoe moet dat dan met de democratieën waar de moslims in de minderheid zijn of waar de Islam van oudsher helemaal geen rol van betekenis speelde? Het lijkt me dat ook moslims moeten erkennen dat in zulke gebieden de Islam geen basis kan en mag vormen. Dat schept dan vervolgens een probleem, namelijk wat te doen met de moslims die in zulke gebieden (landen of delen van landen) wonen? Als het waar is dat moslims volgens eigen wetten horen te leven in een Islamitische theocratie, dan zouden deze moslims de enige valide consequentie moeten trekken en dus moeten emigreren. Dat zou trouwens een ander moreel probleem opwerpen, althans een moreel probleem vanuit het westerse denken. Namelijk, mag je de reeds geboren kinderen van die moslims zomaar laten vertrekken gelijk met hun ouders?

Een nadere studie naar wat Alam ‘de Moslim Sultanaten’ noemt is zeker op zijn plaats. Hoe functioneerden die in de praktijk? Waren ze echt rechtvaardig of was er veel mis? Is het waar dat kolonialisme ze kapot heeft gemaakt of waren er (ook) andere oorzaken? En als ze kapotgemaakt zijn door koloniale mogendheden, waarom deden die dat dan? Was dat (slechts) uit economisch eigenbelang en machtspolitiek of meenden de koloniale machthebbers dat (ook) de eigen normen en waarden fundamenteel beter waren en die van de sultanaten nogal barbaars? Kortom, de invloed van kolonialisme heb ik nog niet helemaal op een rijtje. Wel vermoed ik dat Alam te gemakkelijk kolonialisme verantwoordelijk houdt en zodoende verantwoordelijkheid te gemakkelijk wegleidt van de moslims zelf. Het is ook typisch een analyse die westerse linkse intellectuelen aanspreekt, zeker degenen die altijd Marx aanhingen. Het is vanuit de westerse intellectueel een weg-met-ons argumentatie. Alam is weliswaar niet westers van origine. Wel is hij professor aan een Amerikaanse universiteit en woont hij daar. Hoe zit dat met hem? Maar goed, het gaat me niet om hem, maar om de denkwijze van moslims. Als het echt zo is dat moslims het kolonialisme verantwoordelijk houden voor de ontbinding van hun moslimstaten en hun gewelddadige pogingen om de sultanaten te herstellen, dan is dat zeker van belang om te beseffen.

Tot zover deel 1.