- Is ‘Critical (Race) Theory’ echte wetenschap? - 14 december 2021
- Het internet als mindblower en de mensenrechten als bron van onrust - 17 april 2021
- De ernstige fout in de UVRM: Universalisme - 11 februari 2021
Wanneer is een mens een duivel, of duivels? Je zou denken dat een mens die uit geloofsovertuiging meent te doen wat zijn geloof hem voorschrijft geen duivel of duivels persoon kàn zijn. Hij streeft immers ‘het goede’ na, toch? Nee dus. We moeten zo iemand op zijn handelen beoordelen en dat mag bovendien vanuit de eigen normen en waarden. En dan spreek ik ook bij de door de Islam ‘geïnspireerde’ terroristen over duivels of in elk geval duivelse mensen.
In de afgelopen eeuw zijn Westerlingen behoorlijk massaal gaan inzien dat er geen God én geen Duivel kàn bestaan. Door dat ongeloof zoeken zij een verklaring voor mensen die slecht handelen bij de mens zelf. De traditionele gelovigen konden altijd terugvallen op het begrip van de Duivel in hun geloof, maar zelfs zij zijn vrij massaal tot het inzicht gekomen dat het idee van een Duivel naast een God maar beter kan worden verlaten. Zij besloten om het duivelsbegrip in hun religie af te schaffen of anders in elk geval te relativeren of anders meer spreekwoordelijk te maken. Kort en goed, de Duivel was de afgelopen eeuw in het Westen op zijn retour. Daarvoor in de plaats kwam het inzicht dat al het slechte uiteindelijk slechts kon en moest worden toegeschreven aan ‘de mens zelve’.
Wie vroeger een duivel werd genoemd kon het verder wel schudden. Immers, aan de duivel was alles mis. De winst van de afgelopen eeuw leek zodoende vooral te zijn dat mensen niet meer werden gezien als fout in elk opzicht; er was dan sprake van slechtheid op bepaalde punten, maar niet per se op andere punten. De gevolgen waren behoorlijk. Bijvoorbeeld, rechters maakten in de aanloop van de veroordeling een ‘genuanceerde’ analyse, concludeerden dat de dader toch ook best goede kanten had en zochten naar straffen die ‘proportioneel’ waren en een goede kans boden op re-integratie en tweede, derde, vierde, enzovoort kansen. De gewone man in de straat werd via media verder ‘geciviliseerd’. Dat wil zeggen dat hem werd verteld dat je je best moet doen toch ook de goede kanten van de dader te blijven zien en dus niet moet toegeven aan een neiging tot toepassen van pek-en-veren of nog ergere vormen van genadeloze vergelding. Eigenlijk was het allemaal best succesvol, want inderdaad bleek dat bij menige dader geen sprake was van een door-en-door rotte crimineel. Dat relatieve succes maakte dat we steeds minder snel spraken over de duivel. Iemand een duivel noemen werd zelfs een nieuw taboe; een taboe dat getuigde van een ongenuanceerde, extremistische, harteloze, primitieve en ouderwetse kijk op de mens.
Er zit echter een nadeel aan dat nieuwe taboe: We lijken niet meer in staat om genadeloos te oordelen en daarnaar te handelen, ook niet in gevallen die er als het ware om vragen. Alleen mensen in oorlogsgebied lijken nog te weten hoe het voelt om ‘de vijand’ als ‘de duivel’ te beschouwen. Het voordeel ervan is dat die mensen in oorlogsgebied niet eerst een proces van vertwijfeling hoeven te doorlopen alvorens ze tot de ‘genadeloze vergelding’ overgaan. Dat proces leidt bij ons hier in het Westen – we voelen ons nog steeds niet in oorlog – tot halfslachtige maatregelen en vaak net even te laat ingrijpen. Weliswaar voorkomen we daarmee veelal dat we per ongeluk onschuldige of relatief onschuldige mensen genadeloos offeren, maar het leidt aan de andere kant ook geregeld tot nog meer slachtoffers van de daders.
Is er wat voor te zeggen om het duivelsbegrip toch maar weer uit de mottenballen te halen? Is er winst te boeken als we ertoe besluiten om bijvoorbeeld Islamitisch geïnspireerde terroristen toch maar te beschouwen als duivels, dus hun eventuele zachte kanten volkomen te negeren? Niet veel mensen zullen bezwaar aantekenen als de politie in een vuurgevecht zo iemand doodschiet, lijkt me. Maar hoe oordelen we over hen die wel al in het vizier van veiligheidsdiensten zijn, maar vooralsnog niet konden worden betrapt op overduidelijke voorbereidende terroristische activiteiten? De meeste mensen vinden vroegtijdig ingrijpen dan al snel voortijdig en voorbarig ingrijpen, indachtig het idee dat het misschien toch een mens is waar het goede het uiteindelijk zal winnen van het slechte. Ik weet het niet …
Ik weet wel dat we op dat punt snel zullen veranderen naarmate we meer oorlogsdreiging ervaren of zelfs echt in oorlog zijn geraakt. Ik weet ook dat uitgerekend de Westerse mens erg goed is in oorlogvoeren, misschien wel juist door diens aard. Uit de aard is de Westerse mens gefocust op vrede, maar deze is ook bereid om te vechten als het onvermijdelijk lijkt te zijn geworden, al betoont deze zich ook wel erg ‘geduldig’, zo bleek mij de afgelopen halve eeuw. Men heeft het relatief goed en beseft dat al dit comfort op de schop gaat zodra het weer echt oorlog is.
Is een oorlog met de Islamitisch geïnspireerde fundamentalisten onvermijdelijk? Ikzelf denk van niet; oorlog is mijns inziens zeker te vermijden. Maar wel zijn we er volgens mij evengoed gebaat bij het duivelsbegrip weer leven in te blazen door niet langer ‘ook het goede’ in de Islamitisch geïnspireerde fundamentalisten te willen blijven zien. Wat mij betreft zijn ze gewoon duivels, of beter: als duivels.
Dat is toegeven aan en meegaan in het denken uit de middeleeuwen. Gelovigen, en dan vooral de mohammedanen onder hun hebben een ‘halfbewust tot bewust idee’ van mensen die geen geest of ziel hebben en daarom eigenlijk een dier zijn. Of erger dan dat, beesten. Door god aan te nemen en volgens zijn wetten te leven verkrijg je een ziel en wordt je mens. Zo niet dan ben je een duivel of hoor je bij de duivels die bewust god niet willen aannemen. Zie daarover de scheppingsverhalen die gaan over oorlog in de hemel en de oorlog tussen de engelen die eigenlijk (symbolisch) precies hierover gaan.
Moderne westerse mensen over het algemeen hebben, ook weer een ‘half bewust tot bewust idee’ dat mensen gewoon mensen zijn als ze tot het rechtop op, op twee benen lopende ras behoren. Het beestachtige, onmenselijke gedrag, of voor uw part het duivelse gedrag van hierboven wordt dus uitgevoerd door ‘mensen’. Dit lijkt mij het betere uitgangspunt want dan kan je mensen tot hun menselijkheid oproepen, in ieder geval in principe.