- Is ‘Critical (Race) Theory’ echte wetenschap? - 14 december 2021
- Het internet als mindblower en de mensenrechten als bron van onrust - 17 april 2021
- De ernstige fout in de UVRM: Universalisme - 11 februari 2021
Recent besprak ik hoe, naar mijn idee, Bali zou reageren op Afrikaanse ‘vluchtelingen’. De Balinesen zouden hen volledig afwijzen. En zo zou gebeuren in elke gesloten samenleving…. Lees voorgaande zinnetje nog eens terug en laat goed doordringen wat ik daar schrijf. Ik heb het er over de gesloten samenleving. Dat is een notie die speciale aandacht verdient en die aandacht ga ik hier geven.
Het is maar de vraag of ik er goed aan heb gedaan om Bali te typeren als een gesloten samenleving. Er zijn namelijk definities van de gesloten samenleving – en de tegenpool: de open samenleving – in omloop die niet aansluiten bij de betekenis die ik eraan geef. Het gaat mij bijv. niet om Popper’s idee van de ‘society’ waar slechts bepaalde groepen burgers de insiders zijn en alle overigen de outsiders. Bij hem is een gesloten society een negatief type samenleving – negatief omdat de machtige groep zich superieur waant – dat snel moet worden vervangen door een open society. In mijn definitie gaat het om een typering die aangeeft of een samenleving monocultureel is of multicultureel. Wellicht had ik beter de term ‘monoculturele samenleving’ kunnen gebruiken voor Bali. Maar wellicht is het nog beter om te spreken over een besloten samenleving. Besloten in plaats van gesloten. Zo’n type samenleving kenmerkt zich door een autochtone bevolking zonder outsiders en de leden ervan hebben een sterke drang om besloten te blijven, dus om van buiten komende individuen of groepen te weren uit de gemeenschap.
Op internet zul je echter niet of nauwelijks resultaten vinden als je zoekt op ‘besloten samenleving’. Daarom ga ik van lieverlee ook akkoord met de term ‘gesloten samenleving’. Wel is het complement bij beiden de ‘open samenleving’: De open samenleving kenmerkt zich door een bevolking die openstaat voor van buiten komende individuen en groepen.
Een open samenleving zal per definitie multicultureel zijn, een besloten samenleving is vaak monocultureel, hoewel het goed mogelijk is dat de autochtone bevolking toch meerdere culturen toestaat binnen de beslotenheid. Men zal dan veelal eerder spreken over subculturen. Dat zou kunnen worden benoemd met de term ‘multisubculturele samenleving’. Men zal vinden dat er sprake is van subculturen omdat binnen die subculturen over veel als cruciaal bestempelde onderwerpen goeddeels idem wordt gedacht. De subculturen hebben dan naar het idee van de leden een gemeenschappelijke basis.
Het is mij sinds Bali duidelijker dan ooit dat wij hier in Europa gegaan zijn van besloten naar open samenlevingen, maar dat dit niet gebeurd is omdat de diverse bevolkingen dat zo graag wilden. Het lijkt me dat zeker de afgelopen 75 jaar een politieke elite, al of niet verhuld, die transformatie heeft afgedwongen, door ons – het volk – te stellen voor voldongen feiten die een weg terug min of meer onmogelijk maakten. Een typisch voorbeeld van zo’n politiek figuur is Guy Verhofstadt. Klik hier om zijn kijk (YouTube, 2006) op de open en gesloten samenleving tot je te nemen. Heel bevlogen legt hij uit wat er allemaal niet deugt aan een gesloten samenleving en hoe juist het is om nog verder te gaan op het pad naar de werkelijk open samenleving. Wie naar hem luistert begrijpt misschien ook opeens beter waarom sommigen zo fanatiek vòòr een verdergaande federalisering van Europa zijn. Laat duidelijk zijn dat ik zijn visie bepaald niet deel. Integendeel, terwijl hij stelt dat de pleitbezorgers van de gesloten samenleving grote denkfouten maken, stel ik dat juist hij die maakt.
Ik zag op Bali geen autochtone bevolking die zich superieur waant aan alle anderen. Wel zag ik er autochtonen die in de loop van alle eeuwen een leefwijze ontwikkelden die hen in staat stelt in onderlinge harmonie te leven. Bij hen speelt de religie, het hindoeïsme, een bindende rol. Daaruit vloeien vele ceremonieën voort en de Balinesen blijken die ceremonieën met veel verve en plezier uit te voeren. Ze ontlenen er een sterke identiteit aan en het leven is zo goed, vinden zij. Bovendien blijken ze er niemand, ook niet buiten Bali, schade mee te berokkenen. Het is een vreedzaam volk. Het lijkt me dat die samenleving vooral niet tot open samenleving getransformeerd moet worden, wat Guy Verhofstadt dus wel voorstaat met Europa. Sterker, het lijkt me dat wij Europeanen er goed aan doen om weer terug te keren naar de besloten samenlevingen die we eerder waren. Mocht dat niet meer goed mogelijk zijn, dan zouden we op zijn minst erover moeten gaan nadenken. Het is namelijk onverstandig ongelimiteerd door te gaan met het nog verder openzetten van de poorten, wat Guy Verhofstadt dus persé wil. Onverstandig omdat we de voordelen van een besloten samenleving als die op Bali steeds meer aan het verliezen zijn. De, ideaal gesproken, harmonie in een besloten samenleving omvat aspecten als veiligheid, identiteit, erbij horen en sociale controle. Een samenleving die totaal open staat voor alle anderen heeft weliswaar als voordeel dat alle ideeën kunnen rekenen op tegenspraak en dat daardoor met name wetenschappelijk vooruitgang zal worden geboekt, wat een gunstig effect zal hebben op de welvaart. Maar het zal ook open staan voor gedachtengoed dat fundamenteel botst met gedachtengoed van anderen binnen die samenleving, misschien wel met gedachtengoed van autochtonen. En die botsing zou ook kunnen leiden tot agressie tussen groepen, intimidatie en zelfs burgeroorlog en onderdrukking.
Pingback: Moet kunnen, toch? Nee dus! | P. van Lenth