- Is ‘Critical (Race) Theory’ echte wetenschap? - 14 december 2021
- Het internet als mindblower en de mensenrechten als bron van onrust - 17 april 2021
- De ernstige fout in de UVRM: Universalisme - 11 februari 2021
Een heel enkele keer kan ik het toch niet laten te melden dat ik tenslotte wel ooit psychologie heb gestudeerd, en nog afgestudeerd ben ook. Dat is eigenlijk nooit slim, want het wordt daarna steevast tegen me gebruikt. Ik doe het dan middenin een meningsverschil omtrent hoe om te gaan met deze of gene. Dan meldt de ander mij bijvoorbeeld hoe ‘weer anderen’ van mij vinden dat ik eigenwijs ben en niet luister en hard in mijn oordeel ben en en en. En dan wordt me precies verteld wat ik eraan moet doen, ofwel dat ik maar beter wat kan inbinden. En als ik het met die analyse en dat advies dan niet eens ben en de bal zelfs terugkaats, dan is dat voor die ander uiteraard het zoveelste bewijs dat ik eigenwijs ben en niet luister en hard ben in mijn oordeel en en en. Kortom, die ander neemt dan de rol van psycholoog op zich. Maar als je zelf psychologie hebt gestudeerd, valt je natuurlijk van alles op aan de psychologische ‘bekwaamheid’ van die ander. En soms kan ik het dan toch niet laten mijn studiegeschiedenis heel even te noemen of in herinnering te brengen.
Dom, dom, dom. Want je hebt niet alleen mensen die een overmatig ontzag voor psychologen hebben. Je hebt namelijk ook mensen die een wel heel lage dunk van hen hebben. Die denken dat die studie niet echt iets voorstelt en dat het ook helemaal niets zegt over de sociale vaardigheden van zo iemand. Deze week dacht iemand een mooie metafoor te pakken te hebben: “Je kan de bakkersopleiding hebben gevolgd, maar dat wil nog niet zeggen dat je brood kan bakken die de mensen lekker vinden.” Ik begreep precies wat hij hiermee probeerde te zeggen. Toch is het wel een metafoor waar we iets uitgebreider bij stil mogen staan, want hij klopt op teveel punten niet.
Ten eerste denk ik dat de regel is dat een opgeleide bakker wel degelijk in staat is lekkere broden te bakken. Zijn uitspraak is eigenlijk compleet in tegenspraak met die regel. (Of het zou zo moeten zijn dat er ook bakkersopleidingen zijn waar ze géén brood leren bakken.) Ten tweede denk ik dat voor de meeste mensen geldt dat ze – hun eigen onkunde beseffend – niet eens proberen een brood te bakken. Mogen we die constateringen doortrekken naar de opleiding tot psycholoog? Eén belangrijk verschil is dat ‘psycholoog’ geen ambacht zoals bakker is; aspecten ervan zijn wel te leren, maar andere aspecten niet echt. Voor een ambacht geldt dat elk aspect te leren is en beheerst moet worden om te kunnen slagen voor het examen. Van een bakker mag je verwachten dat die allerlei soorten brood zonder veel moeite kan bakken, elke dag weer en van dezelfde kwaliteit. Van een psycholoog is het gewoon teveel gevraagd; daarvoor is dat vak te ingewikkeld. Te ingewikkeld omdat zoveel mensen onvoldoende voorspelbaar zijn en er daarom telkens weer nieuwe ‘recepten’ geprobeerd moeten worden. Een ander belangrijk verschil is dat de meeste mensen wel degelijk denken voldoende mensenkennis te hebben en zich zodoende vrij voelen om anderen ‘psychologische adviezen’ te geven.
Ik geef die mensen tot op zekere hoogte gelijk. Ons vermogen om ‘de mens te lezen’ is naar mijn idee ingebed in ons genetisch materiaal, gevormd in minimaal tienduizenden jaren. Een studie psychologie beschouw ik als een aantal jaren vrijstelling om nog meer over de mens te leren. Wie met die opleiding klaar is, moet niet denken dat hij/zij nu wèl het ambacht van het psychologisch verklaren van de mens beheerst en alle anderen niet. Sterker, als het in onze genen ingebouwd zit, dan is er ook individuele variatie. En dat betekent dat enerzijds sommigen gewoon talent hebben, los van een opleiding, en anderzijds anderen het nooit echt zullen gaan snappen, zelfs niet als ze de opleiding volledig wisten af te sluiten. Is die opleiding volgens mij dan toch nutteloos? Nee, want ik heb de meeste fiducie in hen die én talent hebben én de opleiding hebben gevolgd.
Die opleiding stelt echt wel wat voor. Het is een van de moeilijkere academische studies. Jongeren die denken er zo doorheen te kunnen rollen, komen al in het eerste jaar van een kouwe kermis thuis en haken verbouwereerd af. Er is dan ook geen rechtvaardiging voor hen die een lage dunk van de studie uitdrukken. Wanneer ik over mezelf (dom, dom, dom) weer eens verklap dat ik die opleiding heb genoten, dan lijkt dat pochen, maar is het slechts een – nogal onbeholpen – poging om de ander te bewegen toch enig respect voor mijn mensenkennis op te brengen.
Er is nog een belangrijk verschil tussen de bakker en de psycholoog. Die bakker moet lekkere broodjes bakken voor de klant, maar de psycholoog staat vaak niets anders te doen dan een verhaal af te steken dat die klant aanvankelijk maar moeilijk kan verteren. Wanneer mensen psychologische steun zoeken bij vrienden en familie, krijgen ze vaak te horen wat ze graag willen horen. Dat is niet omdat die vrienden en familie de hulpvrager willen bedotten, maar omdat ze echt geloven in die woorden; troostrijke en ‘wijze’ woorden zien velen als een panacee voor alles. In het beste geval zijn het volkswijsheden die hun nut al eeuwen hebben bewezen. Maar in het slechtste geval zijn het woorden die de hulpzoekende nog radelozer maken of nog meer laten afglijden in pathologisch gedrag. Psychologen hebben geleerd waar de valkuilen zitten en weten dat ze moeten wijzen op die valkuilen of in elk geval het gedrag moeten zien te veranderen zodat die valkuilen worden ontweken. Beide (erop wijzen en eromheen gaan) vereisen een moeilijk verhaal dat aanvankelijk niet populair maakt.
In de praktijk heb ik veel last van die impopulariteit, zo vrees ik. Mijn analyse van conflicten is toch vaak anders dan die van anderen. Mijn adviezen zijn zodoende ook vaak anders. Sommigen zoeken dan juist mij op omdat ze het gevoel hebben er echt wat van te kunnen leren. Dan gaat het altijd om mensen die mij actief benaderen om feedback. Er zijn echter ook mensen die mijn analyse te horen krijgen zonder dat ze erom vroegen en juist die mensen krijgen dan weleens een hekel aan me. Tsja, waarom geef ik dan ook een analyse als er niet om gevraagd is? Nou, bijvoorbeeld omdat iemand onderdeel van het team is en het groepsresultaat negatief beïnvloedt als het gedrag niet gecorrigeerd wordt, of omdat iemand mij meende te moeten aanpakken, wat mij belanghebbende maakt. Zomaar twee, volgens mij, legitieme redenen om ongevraagd iemand aan te spreken.
Het is natuurlijk altijd slim om dat aanspreken op een tactische manier te doen. We hebben dat vermogen trouwens niet altijd nodig. Zo is niets makkelijker dan iemand vertellen dat hij echt hartstikke goed in dit of dat is en hoe fijn je het vindt om met hem samen te werken. Nee, tactisch vermogen wordt pas echt ingezet als je een moeilijke boodschap moet brengen. Wel geldt dat het ook afhangt van degene waarop moet worden ingepraat. Is die persoon bestand tegen een stootje of gaat het om een tere ziel? Is het een rationeel denker of slaagt die persoon erin om zelfs de meest weloverwogen woorden supernegatief en vijandig op te vatten? Heeft die ander misschien vooralsnog verhulde belangen die hem als het ware resistent maken tegen elk goedbedoeld advies zodat je kan praten als Brugman en toch niet weet door te dringen? Wat ik bedoel is: Bij de een zal je overkomen als tactisch en bij de ander kan je gewoon geen goed doen, wat je ook zegt of doet. Is tact dan een kwestie van doorzien met wie je te maken hebt en je woorden daarop afstellen? Wellicht, maar het is nog ingewikkelder, want ook zelfperceptie speelt een rol. Ik ken mensen die zichzelf buitengewoon tactvol vinden en evengoed uitspraken doen die volstrekt tactloos zijn. De zelfperceptie is dus niet altijd correct. Zo vindt degene die de metafoor van de bakker uitsprak zichzelf tactvol en mij tactloos, maar deed hij in datzelfde gesprek een uitspraak die echt bot en kwetsend was. Vond ik althans. Maar inderdaad, misschien ben ik wel zo’n tere ziel met vooralsnog verhulde belangen die me resistent maken tegen welke goedbedoelde adviezen dan ook. Wie zal het zeggen … de bakker of de psycholoog?
0 reacties op Conflicten oplossen 2 – De psycholoog en de bakker