- Is ‘Critical (Race) Theory’ echte wetenschap? - 14 december 2021
- Het internet als mindblower en de mensenrechten als bron van onrust - 17 april 2021
- De ernstige fout in de UVRM: Universalisme - 11 februari 2021
Wat we met het vierde plaatje aan moeten, weet ik even niet.
In mijn artikel van gister schreef ik over de bewoners van de Gangesdelta het volgende:
Men moet zich afvragen of de rest van de wereld zich echt druk moet maken om hun lot bij wéér een cycloon die zorgt voor vele doden en ontheemden. En men moet zich afvragen of de klimaatingrepen die de klimaatalarmisten voor ogen hebben mede hun rechtvaardiging vinden in voorspelde lotsbeschrijvingen van deze mensen. Het puur rationele antwoord op beide vraagstellingen lijkt mij een Nee. Die mensen blijven er tegen beter weten in of in elk geval met kennis van de risico’s
Om maar niet de verdenking op me te laden dat ik een hard, wreed en cynisch mens ben maakte ik er in een laat stadium van dat het om een puur rationeel antwoord ging. Zo blijft de mogelijkheid open dat ook ik in de praktijk uit barmhartigheid tòch doneer aan een hulpaktie van giro555. Maar is dat niet eigenlijk een beetje raar allemaal?
Is er soms wat mis met een mens die zich in zijn handelen slechts laat bepalen door rationaliteit?
Omwille van deze bespreking maak ik even onderscheid tussen vijf soorten mensen. De eerste soort is dan de rationeel handelende mens die geen emotie van welke aard dan ook kent. Dan is er de rationeel handelende mens die een negatieve emotie heeft, maar deze dus onderdrukt. Dan is er een tegenpool die rationeel handelt en daarmee de positieve emotie onderdrukt. Aan de andere zijde is daar de mens die irrationeel én negatief handelt omdat deze heeft toegegeven aan een negatieve emotie. Tenslotte is er de irrationeel en positief handelende persoon omdat deze toegeeft aan een positieve emotie. Misschien is een tabelletje hierbij behulpzaam.
| Rationeel handelen | Irrationeel handelen | |
| Positieve emotie | X | X |
| Geen emotie | X | – |
| Negatieve emotie | X | X |
De combinatie van geen emotie en irrationeel handelen lijkt me wat vreemd, vandaar dat ik tot vijf soorten kom. Merk op dat ik generaliseer en er verder vanuit ga dat niet gezegd is dat de rationeel handelende mens gelijk heeft omdat deze rationeel handelt. Uit Wikipedia: Rationaliteit in algemene zin is consistent handelen op basis van de rede. Dat wil dus nog niet zeggen dat bij een rationele benadering alle gebruikte redeneringen juist zijn. Als een van de gebruikte premissen bij nader onderzoek onwaar blijkt te zijn, dan kan het hele verhaal toch nog consistent zijn. Wel zal de conclusie dan onwaar kunnen zijn. Mocht die alsnog waar blijken te zijn, dan was dat meer geluk dan wijsheid.
Het schema laat zien dat veel mensen keuzevrijheid hebben. We kunnen een rationele redenering opzetten en daarna toch besluiten er niet, of niet helemaal, naar te handelen. De drijfveer om ervan af te wijken is dan een emotionele. Emotie die twee kanten op kan gaan, een positieve en een negatieve. Bij die termen kan men overigens wel een groot vraagteken zetten. Het is sterk subjectief en cultureel bepaald of, en in welke mate, een emotie als positief of negatief wordt beoordeeld.
In het voorbeeld van gisteren gaat het om de vraag hoe iemand zal reageren bij een hulpaktie voor Bangladesh. Zal iemand de gevoelens onderdrukken en vanwege de rationele conclusie ervoor kiezen niet te helpen? Of zal iemand die rationele conclusie evengoed laten voor wat die is en vanuit een positieve emotie toch geld doneren? Of zal iemand blij zijn met de rationele conclusie van het artikel van gisteren omdat deze persoon hoe dan ook al een negatieve emotie had over hulpakties? In dit plaatje zijn er twee soorten mensen die niet zullen doneren: de harde, wrede cynici en de emotielozen, of beter: degenen die hun emotie onderdrukken.
Wat we in de praktijk veelal zien is dat beide soorten op één hoop worden gegooid. Als dat de hoop van de emotionele cynici is, dan kunnen blijkbaar veel mensen zich niet voorstellen dat er mensen zijn die hun emotie (welke dan ook) simpelweg willen onderdrukken.
Er is een forse groep die denkt dat we uiteindelijk altijd handelen op basis van onze emotie. Deze mensen zijn daarover ingefluisterd door psychologen en het zit ook wel in de cultuur besloten. Deze groep kan zich gewoon niet voorstellen dat er gehandeld kan worden met onderdrukking van emotie. Ja, ze zien wel emotieloze mensen, maar veroordelen die mensen al snel als koud en onmenselijk. Of ze zien het als een pathologisch iets, bijvoorbeeld als een vorm van autisme; niet als een handelen dat iemand misschien pas bereikte na vele jaren vergaren van wijsheid.
Overdrijf ik? Ik schreef gister: Het puur rationele antwoord op beide vraagstellingen lijkt mij een Nee. Maar wat zou er door je heen zijn gegaan als ik had geschreven: Het antwoord op beide vraagstellingen lijkt mij een Nee. Waarschijnlijk zou je mij koud, hard, wreed, eng en cynisch hebben gevonden. Hopelijk heb ik met dit artikel ertoe bijgedragen dat je zulke conclusies over mensen voortaan ietsje minder snel trekt. Er zijn wel degelijk mensen die besluiten hun emotie, welke dat ook is, er even buiten te laten.
We kunnen ons ook de vraag stellen of we niet beter af zouden zijn als we dat wat vaker deden, ten gunste van een meer rationeel handelen.
