- Is ‘Critical (Race) Theory’ echte wetenschap? - 14 december 2021
- Het internet als mindblower en de mensenrechten als bron van onrust - 17 april 2021
- De ernstige fout in de UVRM: Universalisme - 11 februari 2021
Zijn ze hier nou aan het opbouwen of juist aan het afbreken?!
Er is een controverse gaande tussen twee groepen. De ene groep wordt gevormd door de mensen die het opnemen voor de westelijke cultuur. Zij beschuldigen de andere groep ervan die westelijke cultuur te gronde te richten. (Laat ik ze voor nu even cultuurafbraak-critici noemen.) Daarvoor gebruiken ze de term cultuurmarxisme. En die andere groep, die dus wordt beschuldigd, ontkent ten stelligste het bestaansrecht van die term. Beide kampen schromen niet de ander links dan wel rechts te noemen. Ikzelf heb daar toch wat moeite mee en kom daarop nog terug. Omwille van de discussie zal ik die termen links/rechts toch vooralsnog even gebruiken.
Binnen de groep van cultuurafbraak-critici (een subgroep van, naar het schijnt, rechts) wordt de term cultuurmarxisme zonder schroom gehanteerd om bepaalde handelingen en uitspraken van een subgroep van links te duiden. (Merk op dat ik het hier voorzichtiger opschreef dan veel anderen doen; die hebben het dan niet over een subgroep, maar gewoon over links dan wel rechts, dus zonder enig verder onderscheid binnen die twee categorieën te hanteren.) Ter linkerzijde wordt hevig geprotesteerd tegen het gebruik van die term. Wellicht vanwege het debat dat Sid Lukkassen had met Casper Thomas bij Buitenhof wordt het protest van De Groene wel aangehaald. De journalisten van De Groene voelden zich vast aangesproken door de beschuldiging, dus men zou nog kunnen stellen dat het een soort van natuurlijk verweer was van dit medium. Maar ook binnen rechts, ja zelfs binnen de groep van cultuurafbraak-critici, is er kritiek op de term. Iemand als Victor Onrust, die zich expliciet opwerpt als verdediger van de westelijke cultuur, wordt niet aangevallen en toch heeft hij kritiek, rara, hoe kan dat? De verklaring moet daarin worden gezocht dat hij meent dat de term onjuist is en mede daarom het belang van de strijd tegen cultuurafbraak schaadt.
Ik reken mijzelf tot het kamp van cultuurafbraak-critici. De afgelopen week heb ik zonder schroom de term cultuurmarxisme toegepast. Zo noemde ik Henk Spaan niet zozeer een cultuurmarxist, maar benoemde ik zijn handelen wel als typisch cultuurmarxistisch. (Zie alhier.) De goede verstaander kon daaruit al opmaken dat ik vooralsnog moeite heb zo iemand te typeren als een cultuurmarxist. Dat heeft ook wel te maken met een soort van principe dat ik probeer toe te passen: Iemand met een term typeren doe je bij voorkeur alleen als die persoon zichzelf ook zo typeert. (Natuurlijk idem als het een groep of partij betreft.) Reguliere media zouden dat principe ook moeten toepassen, vind ik. Dus zolang Wilders zichzelf geen rechtsextremist noemt, noem je hem ook niet zo in de krant. En idem noem je Baudet geen fascist of racist als hij dat ten stelligste ontkent. En een groepering die zichzelf alt-right noemt, kan je ook rustig als zodanig benoemen, maar eerder niet. Nu snap ik ook wel dat dit principe niet heiligverklaard moet worden, maar het kan wel een hoop ergernis voorkomen. Niets is ergerniswekkender (nou ja, niets…) dan in de krant te lezen dat je een racist bent waar je zeker weet dat dit gewoon niet zo is. Vanwege dit principe noemde ik Henk Spaan dus geen cultuurmarxist, maar beperkte ik me tot het benoemen van zijn uitspraak als typisch cultuurmarxistisch. Liever dan hem te brandmerken, bekritiseerde ik een stukje van zijn gedrag. Maar de kritiek van Onrust is dat ik de term helemaal niet had mogen gebruiken. Heeft hij gelijk? Eerst wil ik het artikel van De Groene ietsje doorlichten.
Laat eenieder dat artikel zelf lezen. Het geeft een redelijk beeld van de geschiedenis van het woord, al is dat wel een eenzijdige, hen goed uitkomende weergave ervan. Kortom, het is geschiedenisles zoals we dat gewend zijn van activistische docenten geschiedenis. Niettemin bevat het aanwijzingen voor blijvende meningsverschillen die ervoor zullen zorgen dat ‘de ene zijde’ de kritiek van ‘de andere zijde’ nooit zal accepteren. Zo meent links dat rechts het ziet als een complot en is het er zeker van dat zo’n marxistisch complot nooit heeft bestaan. Dit ondanks dat ook binnen rechts de meesten niet spreken over een complot. (Sommigen trouwens wel, en mogelijk niet helemaal zonder reden. Er zijn nu eenmaal uitspraken bekend van machtige politici die daarop wijzen.) Ook denkt links dat rechts de hoogleraren van de Frankfurter Schule en Gramsci aanwijst als de kwade geniussen die ‘de gang door de instituties’ welbewust in gang hebben gezet. Dit ondanks dat ook binnen rechts niet wordt ontkend dat deze theoretici het allemaal wellicht net even anders hadden bedoeld. Zo meent links ook dat het hier te maken heeft met een beschuldiging vanuit een donkerbruin gekleurde groepering binnen rechts:
Vaak is het een stoot onder de gordel om direct de nazi-kaart te trekken, een gemakzuchtige manier om ideeën die je niet bevallen zonder verdere onderbouwing af te serveren. Maar er zijn gevallen waarin de vergelijking zich zo sterk opdringt dat het gek zou zijn om er níet op te wijzen.
Al vòòr deze bekentenis was De Groene losgegaan door te godwinnen. Sterker, het artikel begon er zelfs mee:
‘Cultuur-bolsjewisme als voorbereiding van den Heilstaat!’, kopt het weekblad van de nsb op 8 mei 1935. In alarmistische bewoordingen berichten de Nederlandse nationaal-socialisten dat de communisten aan de poorten staan.
Waarna een uiteenzetting begon die ik overigens wèl interessant vond om te lezen, omdat ik toen iets meer begreep van wat nsb’ers anno 1935 zoal aan argumenten inbrachten. Dus ja, ik zie nu wel in dat een deel van hùn nukken anno 1935 iets weghad van òns nukken anno 2017. Maar nee, ik ontken dat dùs ons nukken gaat leiden tot waar hun nukken destijds toe leidde. Dat de nsb destijds vond dat de Europese cultuur en tradities te gronde gericht werden (door wie of wat dan ook) en cultuurafbraak-critici dat anno nu ook vinden, wil nog niet zeggen dat de hedendaagse critici ongelijk hebben. Sterker, misschien had de nsb ergens – in de verte – wel een punt en hebben in die jaren de heersende politici gewoon bar slecht gereageerd op die kritiek, waardoor voor een Hitler een nog gunstiger klimaat ontstond. Wellicht menen onze hedendaagse politici dat de cultuurafbraak-critici de enige zijn die cultuurafbraak zien gebeuren – kortom, dat deze mensen aan een waan leiden – en menen ze dat het daarom voldoende is juist die critici te bestrijden. Bijvoorbeeld door ze steeds paranoïde te noemen. Liefst 10 keer wordt er in het artikel gesproken over ‘paranoïde rechts’. Het zal je maar gezegd worden, terwijl je jezelf in werkelijkheid gewoon een boodschapper van slecht nieuws waarvoor de mensen gewaarschuwd moeten worden voelt.
Tot zover de kritiek van De Groene. Victor Onrust gooit het over een iets andere boeg. Hij meent dat iets alleen maar marxisme genoemd mag worden als het echt de door Marx uitgedragen beginselen uitdraagt. Daarvan is volgens hem geen sprake. Onrust stelt dat het weliswaar klopt dat in de jaren 60 veel jongeren het werk van Marx tot zich namen, maar hij meent ook dat de meesten van hen die ideeën weer achter zich lieten nadat ze merkten dat er in het Westen nooit een socialistische revolutie zou komen. Gevraagd naar wie deze mensen daarna dan gingen aanhangen, zou Onrust wellicht antwoorden dat dit niet zozeer enkele anderen waren, maar vele anderen. Dat er sprake was van versnippering of in elk geval niet langer sprake was van een brede en goed georganiseerde marxistische stroming. Alleen al daarom mag er niet gesproken worden van een vorm van marxisme. Een andere reden waarom dat niet mag is omdat Marx zelf het nooit expliciet over cultuur heeft gehad, zeker niet over cultuur zoals dat in het begrip wordt uitgelegd. Beide argumenten zijn formeel wel geldig. Maar betekent dit dat de term inderdaad moet worden afgewezen?
Over dat afhaken van het marxisme zou kunnen worden gesteld dat deze mensen toch maar mooi wèl erdoor waren beïnvloed. Je kan natuurlijk wel achteraf zeggen dat je niet meer gelooft in het pad dat Marx uitzette, maar daarmee is nog niet gezegd dat je ook het geloof opgaf in de idealen die Marx verwoordde. Ik geloof er niets van dat een marxist opeens een liberaal of kapitalist werd omdat hij niet langer geloofde in gelijkheid en emancipatie van het arbeidersvolk. Zeker, velen werden sociaaldemocraat, maar het gedachtengoed van Marx klonk ook daarin behoorlijk door, zeker vanaf het moment dat deze marxisten (veelal voormalige cpn’ers) toetraden tot bijvoorbeeld de pvda. Het lijkt me dat die nagalm best benoemd mag worden met ‘marxisme’. Het andere argument, dat Marx het nooit expliciet gehad heeft over een revolutionair pad dat gericht is op het omvormen van cultuur-aspecten, is al evenmin echt overtuigend. Het was Gramsci die zich afvroeg waarom Marx’ idee over de revolutie maar niet plaatsvond in West-Europa. Hij ontwierp vervolgens, als kritiek op Marx, een variant die als alternatief moest dienen. Zonder Marx had Gramsci nooit dit idee ontwikkeld. Het was zodoende een doorontwikkeling en kan juist om die reden nog best onder marxisme geschaard worden. Overigens kan wèl de vraag gesteld worden of Gramsci precies heeft beoogd waar hij nu van beschuldigd wordt. Maar zoals dat wel vaker gaat: je bedoelt het goed, maar het pakt gewoon klote uit.
Vooralsnog blijf ik de term toch maar gebruiken.
Oh ja, ik zou nog terugkomen op het gebruik van de termen links en rechts. Welnu, het is mijn overtuiging dat voor heel veel van de cultuurafbraak-critici geldt dat ze hun roots hebben binnen links. Dat mag ook wel blijken uit het feit dat een Marx en Gramsci voor deze mensen geen onbekenden zijn, integendeel. Velen van hen noemen zichzelf heden ten dage rechts, maar dat doen ze niet van harte. Dat doen ze dan omdat ze zo gebrandmerkt zijn door voormalige linkse vrienden. Hedendaags linkse mensen (dus de mensen die nog steeds door iedereen zo genoemd worden) zouden zichzelf eens de vraag moeten stellen of die rechtse mensen misschien wel méér links zijn dan zijzelf. En dan bedoel ik niet extremer links, maar links zoals links bedoeld is.
Op zich volg ik je redenering. En zoals ik al stelde, formeel heb je een punt. Probleem is dat de term nu een eigen leven is gaan leiden en dat wij niet de macht hebben om het begrip weer dat ‘leven’ te ontnemen. Dat kan pas als er eerst een ander begrip wordt voorgesteld. Cultuurrelativisme is niet geschikt omdat het de waarde van de eigen cultuur gelijkschakelt aan die van andere culturen, terwijl het nu juist gaat om het idee dat men de eigen cultuur probeert af te breken (om er iets anders voor in de plaats te stellen). Misschien is ‘cultuurafbraak’ en ‘cultuurafbrekers’ toch zo gek nog niet.