- Is ‘Critical (Race) Theory’ echte wetenschap? - 14 december 2021
- Het internet als mindblower en de mensenrechten als bron van onrust - 17 april 2021
- De ernstige fout in de UVRM: Universalisme - 11 februari 2021
Eerst hier een stukje theorie dat al eerder het daglicht zag. Pas daarna die theorie toegepast op Catalonië.
De theorie van het referendum in een democratie
Zijn er in Europa mensen die tégen democratie zijn? Vast wel, maar behoor jij tot die kleine groep? Vast niet.
Nu is het niet zo dat alle mensen die zeggen vòòr democratie te zijn ook vòòr referenda zijn. Toch is dat wel een beetje raar. Immers, wie voor democratie is, gaat ervan uit dat ‘het volk’ gemiddeld gesproken voldoende verstand heeft om tot verantwoorde politieke beslissing
en te kunnen komen. Demos is het oud-Griekse woord voor volk en kratea voor regeren. Democratie betekent zodoende ‘het volk regeert’ en een democraat wil dat het volk regeert. Er zou bij een democraat dan ook geen angst moeten bestaan voor een middel als een referendum, dat niets anders is dan een raadpleging van dat volk. Er zou ook geen angst voor een referendum moeten zijn bij degenen die menen bij een specifiek onderwerp tot de minderheid te zullen gaan behoren. Het kan toch niet zo zijn dat je voor een referendum bent als het je goed uitkomt en tegen als je denkt te gaan verliezen. Dat zou oneigenlijk zijn.
Zeker, voor de meeste onderwerpen van politieke besluitvorming geldt dat die geen referendum behoeven. Dan gaat het om zaken waar geen overduidelijke tweespalt over heerst die mensen ertoe aanzet om te vragen om een volksstemming. Die gevallen kunnen prima afgehandeld worden in het parlement, door volksvertegenwoordigers. Maar wanneer er dus wèl duidelijke 
tweespalt is, dan moeten mensen de mogelijkheid hebben om een referendum af te dwingen.
Hèt argument voor de democraat om vòòr referenda te zijn is dat een dan alsnog bij meerderheid genomen besluit de beste kans biedt op (terugkeer van de) rust en vrede binnen de samenleving. Ten eerste zal de meerderheid vanzelfsprekend tevreden zijn over het besluit. Ten tweede zal de minderheid zich in de meeste gevallen kunnen neerleggen bij dat besluit, omdat het immers besloten is bij meerderheid. Het veronderstelt dus wel een sportieve houding van alle zich democraat noemenden.
De enige situatie die dan nog voor problemen kan zorgen is het geval dat het onderwerp een dusdanige kloof tussen groepen inhoudt dat de verliezende groep zich maar niet kàn – of wìl – neerleggen bij het verlies. Dat is dan niet zelden omdat de verliezende groep vindt dat er vooraf in de media is gemanipuleerd. Om zulk type afloop te voorkomen, moeten de media er alles aan doen om beide kampen vooraf goed tot hun recht te laten komen. Ook kan het zijn dat het verliezende kamp een onheilspellende toekomst voorspelt en daartegen wil blijven waarschuwen, wat sterk kan lijken op zich niet willen neerleggen bij de uitslag. Die afloop verdient zeker aparte aandacht.
De praktijk: Referendum alleen als het goed uitkomt?
Momenteel speelt in Catalonië het referendum als middel om van de rest van Spanje af te komen. De Catalanen vinden het middel – althans nu – fantastisch, het Spaans gezag vindt het middel – althans nu – illegaal. Het is dus maar net wie het middel goed of juist slecht uitkomt. Democratie? Mooi, denken de Catalanen nu. Mooi, maar tot hier en niet verder, denkt het Spaanse gezag nu.
In andere delen van Europa zou het ook kunnen gaan spelen. En buiten Europa in Koerdistan. Maar nu even de focus op Catalonië.
Heel formalistisch gesteld zou je de situatie daar kunnen vergelijken met een stad hier waar het gemeentebestuur besluit een referendum over afscheiding van Nederland te houden. (Dat is heel formalistisch gesteld, want ik denk dat er in Nederland geen gemeente is te vinden waar mensen zich daartoe geroepen voelen, terwijl de Catalanen bij hun volle verstand oprecht menen heel goede argumenten ervoor te hebben. Over die argumenten zou het eigenlijk moeten gaan, maar nu even niet.) De Nederlandse regering zou het referendum vast en zeker verbieden, de burgemeester ontslaan en het gemeentebestuur naar huis sturen, of anders een en ander in elk geval weghonen en er zich helemaal niets van aantrekken, in formele zin dan. Hooguit zou het gaan praten en polderen. Maar wat nu als praten en polderen niet hielp?
Wat we weleens vergeten is hoe in vroeger eeuwen met opstand werd omgegaan: De stad of regio kreeg een leger op bezoek, er werd het nodige geweld toegepast, bestuurders werden ontslagen of gewoon opgehangen, en klaar was kees. Kortom, de macht van de sterkste heerste. Dus toen deed rechtvaardigheid of mensenrecht er uiteindelijk niet toe.
Op de keper beschouwd zijn alle hedendaagse landen opgebouwd uit bevolkingsgroepen waarvan minstens een aantal ooit onderworpen werden. Als de bestuurders sindsdien hun bestuurstaak steeds goed hebben verricht, dan voelen al deze bevolkingsgroepen zich zo langzamerhand toch senang met elkaar en zijn ze hun aanvankelijke boosheid vergeten of zijn ze achteraf zelfs blij nu onderdeel van een sterk en ‘vrij’ land te zijn geworden.
Dus stel Leiden komt weer in verzet en wil onafhankelijk worden, dan zouden we ons allereerst de vraag moeten stellen hoe ze zover zijn gekomen. Eigenlijk moeten signalen al veel eerder worden opgepikt, dus niet pas bij dreiging van bijvoorbeeld een referendum.
Toegespitst op Catalonië: Hebben de Catalanen terecht veel te klagen over de rest van Spanje? Zo ja, ga daar serieus mee om. Zijn de Catalanen sterk genoeg om zich militair te verdedigen tegen de rest van Spanje? Zo nee, dan kunnen ze weten hoe er met hen in het verleden zou zijn afgerekend. En zo ja, is het doel het middel van de militaire strijd waard?
Subversief?
De vraag is of er sprake is van subversief gedrag. Gedrag is subversief als het gezag niet wordt erkend en bovendien wordt geprovoceerd en/of ondermijnd. De Catalanen menen het Catalaans gezag wel degelijk te erkennen, maar met het Spaans gezag zoals dat gevestigd is in Madrid hebben zij steeds meer moeite. Dat gezag erkennen zij minder en minder. (Althans, dit geldt voor een meerderheid of bijna-meerderheid van de Catalanen. Daarover zijn de meningen nog immer verdeeld.) Zij geven toe subversief te zijn, maar alleen waar het hun relatie met Spanje betreft. Tegelijk willen zij wel, als de aparte staat Catalonië, onderdeel zijn van de EU. Zij zijn dus niet subversief naar de EU toe. Overigens kàn men niet subversief naar de EU toe zijn, want de EU kent géén onderdanen.
Catalonië testcase
Voor de rest van Europa is Catalonië een testcase. Hoe gaan we in deze moderne eeuw – met zijn sociale media die alles filmen en direct bezorgen bij iedereen in de rest van Europa – om met wat de ene partij ‘subversief gedrag’ noemt en de andere ‘onafhankelijkheidsstreven’?
Mij lijkt praten en polderen de beste optie, maar dat vereist een goede wil aan twee zijden. Het zou zomaar kunnen gaan gebeuren dat er toch burgeroorlog van komt. En in dat geval staan al diegenen die zeggen dat dè bestaansreden van de EU is dat deze in Europa de vrede bewaart mooi in hun hemd. Zo bezien is het wel opvallend dat uitgerekend de EU zich dit weekend niet uitliet over het conflict tussen de Catalanen en het Spaans gezag. Ach, het is natuurlijk ook altijd al een flauwekul-agument geweest. Dat we in Europa sinds WO2 redelijk weinig oorlog in Europa hebben gezien, had heel andere oorzaken.
Wat Catalonië betreft, we wachten de ontwikkelingen gespannen en geïnteresseerd af.
