- Is ‘Critical (Race) Theory’ echte wetenschap? - 14 december 2021
- Het internet als mindblower en de mensenrechten als bron van onrust - 17 april 2021
- De ernstige fout in de UVRM: Universalisme - 11 februari 2021
Femke Halsema bespreekt in haar boekje Nergensland het vluchtelingenvraagstuk vanuit het linkse perspectief. Ik heb ervoor gekozen eerst een aantal voor het lezen van het boekje belangrijke thema’s apart te behandelen en pas in een later artikel het boekje als geheel te reviewen. In dit artikel gaat het om de vraag hoe met vluchtelingen om te gaan in een Open Samenleving.
Halsema beschrijft een hypothetisch geval: Stel een verdwaald kind spartelt in het water en niemand gaat het kind redden; de verontwaardiging in het land zou groot zijn. Iedereen vindt het een plicht het kind te redden. Over daarna in huis opnemen hebben we het dan even niet, wel over droge kleren aanbieden en in elk geval de nacht doorhelpen. Ook de nationaliteit of taal zal er niet toe doen. We zien het als een plicht in de privésfeer die stoelt op barmhartigheid.
Past barmhartigheid een overheid?
Heeft het ook gevolgen voor hoe we denken over de publieke sfeer? Ze haalt René Cuperus aan. Die stelt dat een land ervoor moet zorgen dat het belang van de eigen toekomstige generaties ook gediend wordt. Al te ruim barmhartig handelen kan een land zich, zo bezien, niet permitteren. Ergens is er een grens aan beschikbare barmhartigheid. Halsema heeft moeite met deze, volgens mij ontegenzeggelijk terechte, kijk. Op pagina 35:
Mij lijkt het onhoudbaar om een van oorsprong christelijke en humanitaire waarde als barmhartigheid te devalueren tot een overweging die thuishoort in de privésfeer.
En even verderop:
… het belang van de eigen groep – van de Nederlandse ingezetenen en hun kinderen – wordt in stelling gebracht tegen de nood van vluchtelingen.
Zij acht dit strijdig met ‘het ideaal van de open samenleving’, het concept dat Karl Popper tijdens en kort na WOII opstelde. (Aan het eind van Nergensland is een relevant fragment van Popper opgenomen.) Op pag. 37 citeert ze Popper, om haar standpunt kracht bij te zetten:
“Our fellow men have a claim to our help; no generation must be sacrificed for the sake of future generations.”
Zij meent in Popper een gezaghebbende bron te hebben gevonden. Dat spreekt ook uit andere plekken van haar schrijfsel. Maar zou Popper, als hij nu had geleefd, inderdaad op haar partij hebben gestemd? En meende Popper werkelijk letterlijk wat zij citeerde?
Wat zei Popper nou eigenlijk echt?
Om met de laatste vraag te beginnen, Halsema haalde het citaat uit zijn context. Popper had het hier over utopisten die omwille van het bereiken van een betere wereld bereid zijn de huidige generatie op te offeren. Hij geloofde niet in utopisme. Een utopie moest niet méér zijn dan een idee over een betere wereld dat je gedrag hooguit enigszins stuurt. Voor de context, klik hier.
Mocht Halsema menen dat Popper refereerde aan eigenbelang (alleen denken aan het eigen nageslacht) versus het belang van de vluchteling (denken aan het belang van een huidige generatie), dan verschil ik zeer sterk met haar van mening. Het is me onduidelijk welke groep ze bedoelt met ‘no generation’; de helpende generatie of de geholpen generatie? Hoe dan ook, de helpende generatie zal zich altijd de vraag moeten stellen wat het effect van helpen is op het lot van de eigen volgende generatie. De hele bedoeling van ons bestaan is immers eerst en vooral zorgen voor voortbestaan en waar dàn nog ruimte is, streven naar wat eigen geluk. Wij westerse individualisten zijn dat misschien vergeten, maar dàt is de echte natuur.
Dan de vraag of Popper werkelijk een gezaghebbende bron is. Het is waar dat Popper nog steeds populair is, al lange tijd bij links, maar tegenwoordig ook bij iii-critici (iii: islam, immigratie, integratie). Bij beide groepen overigens om andere redenen, waarover meer. Voor links geldt dat Popper opkomt voor slachtoffers. In zijn beschrijving van de gesloten samenleving (de tegenpool van de open samenleving) heb je de insiders, die binnen de grenzen van die samenleving vallen, én je hebt de outsiders, die erbuiten vallen. Popper is vooral beroemd geworden door zijn kritiek op de gesloten samenleving, die onvoldoende deed om minderheden echt op te nemen. Zijn concept van de open samenleving was het alternatief dat hij voorstelde. In zekere zin beschreef hij dus een utopie, maar hij bepleitte niet een revolte. Die open samenleving moest stukje bij beetje bedongen worden door in de aanpak van onrecht heel praktisch te blijven en het vooralsnog minder goed aan te pakken onrecht maar even te laten voor wat het was. Die maatschappijkritiek maakte hem vast onderdeel van het curriculum op de sociologische, psychologische en economische faculteiten. Hele generaties studenten hebben zijn werk moeten bestuderen.
Maar uitgerekend iii-critici wezen er, meer recent, op dat hij ook dingen zei die niet echt tot de te overhoren lesstof behoorden. Zo pleitte Popper zeker niet voor het ook toelaten van mensen die voor de westerse samenleving een bedreiging inhouden, zoals van politiek of religieus intolerante mensen. Uitgerekend onder die iii-critici zijn die aspecten van Popper’s werk populair geworden. Popper had het niet alleen over tolerantie; er zijn méér criteria die de westerse samenleving kunnen bedreigen. Het gaat dan om criteria die cruciale uitgangspunten van de basiscultuur van de samenleving ondermijnen. Van vluchtelingen die zeer dicht bij de heersende cultuur staan kan een samenleving er beduidend meer opnemen dan van hen die er sterk van verschillen. Dan is het economische aspect nog niet eens genoemd; een volk dat al zeer veel armoede kent, kan de last van miljoenen vluchtelingen niet betalen. Ook die conclusies zijn te trekken uit Popper’s werk, al doen linkse mensen dat, eigenlijk gek genoeg, niet.
Wie zegt dat wij een open samenleving hebben?
Merk op dat ik het opeens niet meer had over een open samenleving, maar over een westerse. Eerder schreef ik dat zijn schets van een open samenleving een utopie is en dat Popper niet wil dat we een utopie binnen één generatie afdwingen. Zijn beschrijving van een gesloten samenleving was in feite een kritiek op de (Engelse) samenleving van zijn tijd. Een en ander impliceert dat we toen, en ook nu, nog geen open samenleving kenden. Zodoende zou het wat merkwaardig zijn als we bijvoorbeeld intolerantie nu gingen relateren aan ‘onze’ open samenleving. Mijn compromis is dan maar te spreken over ‘onze’ westerse samenleving, waarbij ik ervan uitga dat Popper niet alleen kritiek had op de westerse samenleving van zijn tijd, maar er ook goede kanten aan zag. Kanten die het verdedigen ervan rechtvaardigden. Te gemakkelijk gaan velen ervan uit dat we (ondertussen) in een open samenleving leven. Ik denk dat juist die (vast en zeker linkse) mensen elke keer dat er een groep niet helemaal wordt ingesloten zeer boos worden. Er zijn echter redenen waarom we nog steeds niet in die geheel open samenleving wonen. Waarschijnlijk houdt de utopie onvoldoende rekening met bepaalde aspecten; aspecten die pleiten voor een samenleving die niet totààl open is..
De wijsheden van Popper zijn ook daarom niet in àl hun facetten tijdloos en universeel; ze zijn voor een deel wel degelijk tijd- en cultuurgebonden en op basis van inzichten uit die tijd. Toen hij zijn boek schreef waren er geen Afghanen die bij Calais stiekem Engeland probeerden binnen te komen. De tegenwoordige vluchteling heeft weet van een internationaal vluchtelingenverdrag dat er destijds (midden vorige eeuw) nog niet was. Wat ooit als een geste en gunst werd bezien, wordt door hen tegenwoordig een niet te weigeren plicht genoemd. Was een vluchteling ooit zeer geroerd, dankbaar en bescheiden als hem asiel werd verleend, tegenwoordig wordt dat een vanzelfsprekend recht bevonden en heerst er grote wrok als asiel wordt geweigerd. Onder de huidige omstandigheden zou een schrijver als Popper over bepaalde zaken zeker anders, of strenger, hebben gedacht.
Pingback: Is de principiële houding, zoals van Femke Halsema, gevaarlijk? | PvanLenth
Pingback: In Nergensland pleit Femke Halsema voor humane vluchtelingenkampen | PvanLenth
Ja, dat klopt Femke. Ik wil niet dat mijn dochters verkracht worden omdat jij vluchtelingen op wilt nemen.
Wat zeg je tegen iemand die bruut verkracht is door een vluchteling? Of door een groep vluchtelingen? Als ik de redenering van Halsema volg, dan zeg je in zo’n geval: “Je moet dit er voor over hebben.”
Je kunt natuurlijk ook tegen het slachtoffer zeggen: “We hebben hier met z’n allen voor gekozen.” En als ze op GroenLinks gestemd heeft: “Je hebt dit verdiend.”
Je redenering is ongelooflijk logisch en we snappen gewoon niet waarom groenlinksstemmers niet idem redeneren. Zal wel aan ons liggen. Zucht.