- Is ‘Critical (Race) Theory’ echte wetenschap? - 14 december 2021
- Het internet als mindblower en de mensenrechten als bron van onrust - 17 april 2021
- De ernstige fout in de UVRM: Universalisme - 11 februari 2021
Femke Halsema bespreekt in haar boekje Nergensland het vluchtelingenvraagstuk vanuit het linkse pe werspectief. Ik heb ervoor gekozen eerst een aantal voor het lezen van het boekje belangrijke thema’s apart te behandelen en pas in een later artikel het boekje als geheel te reviewen. In dit artikel gaat het om de vraag of de huidige vluchtelingenkampen humaner moeten worden.
Er was één miniem zinnetje waaraan ik voorbij las: ‘Een utopisch vergezicht.‘ Het is in het nieuwste boekje van Femke Halsema het allereerste zinnetje van hoofdstuk 13, waarin ze een zeer humaan ingericht vluchtelingenkamp beschrijft. Pas ver over de helft van het hoofdstuk kreeg ik het vermoeden dat het door haar beschreven Zatopia helemaal niet bestond. Ze beschreef een utopie. Nou ja, voor zover een vluchtelingenkamp kan bestaan in een utopie.
Modder, afzakkende tenten en verveling in Nergensland
In een eerder hoofdstuk beschreef Halsema wat ze zoal aantrof in vluchtelingenkampen (Afrika, Midden-Oosten). Ze roept een beeld op van modder, afzakkende tenten, soms geweld tussen vluchtelingen en lokale bewoners, dramatische humanitaire omstandigheden, nauwelijks beschutting tegen de zon.
Verder is met het rondhangen tussen de tenten, proberen een fatsoenlijk maal te koken en de was te doen het dagelijkse leven in elk kamp wel samengevat. Omdat werken in de meeste kampen niet is toegestaan kunnen de bewoners niet anders dan zich vervelen, depressies bevechten en hopen dat het geweld in Syrië, Mali of Soedan ophoudt. (pag. 54)
Elk bezoek aan een kamp vond ik een pijnlijke confrontatie met honger, de stank van armoede en de afwezigheid van privacy, waardoor de vernedering van ziekte, invaliditeit en ongeluk voor iedereen altijd zichtbaar is. Nog ontwrichtender is het besef dat groeide tijdens de gesprekken daar, te maken te hebben met mensen die nergens meer toe behoren en nergens meer deel van mogen uitmaken. (pag. 55)
Eén zo’n kamp, in Kenia, heet (vertaald) Nergensland. Halsema vernoemde haar boekje ernaar.
Een wèl humaan kamp: Zatopia
In het hoofdstuk over Zatopia beschrijft Halsema hoe een vluchtelingenkamp op de grens tussen Syrië en Jordanië in de loop van vijf jaren is veranderd. Er verrees een echte stad, ‘met gebouwen, openbare ruimten, kleine parken en woningblokken’. Een ‘ingenieus stelsel van waterleidingen en rioleringen’. Zonne-energie, ‘fietsen voor gemeenschappelijk gebruik (een cadeau van de stad Parijs)’, een nieuw ziekenhuis, een ‘bibliotheek met studieruimten en collegezalen’, eigen politie en een echt stadsbestuur dat werk maakt van de mensenrechten. Zeer voornaam punt is dat alle grond, gebouwen, voorzieningen en instellingen géén eigendom zijn van individuen, maar van en voor de gemeenschap zijn, Wereldwijd dragen universiteiten bij aan het kunnen behalen van diploma’s op afstand via internet. Er is een bedrijventerrein gekomen waar ‘een Amerikaanse technologiereus een nieuwe campus heeft geopend’. Er zijn moestuinen en een olijfboomgaard. Ook is er een nieuwe asfaltweg naar Amman aangelegd.
Verder beschrijft Halsema hoe dit alles zo kon gebeuren. ‘Een consortium van internationale non-gouvermentele organisaties, landen, bedrijven en de Verenigde Naties’ trof een akkoord met Jordanië, dat de grond verpachtte voor een symbolisch bedrag.
Afijn, vul zelf maar in hoe die organisaties, landen en bedrijven daarna aan de slag gingen. Los van het blijvende feit dat het vluchtelingen waren, werd er menige droom van in elk geval Femke Halsema verwezenlijkt. (Voor de duidelijkheid, Zatopia bestaat niet.)
Hoe een probleem aan een utopie wordt vastgekoppeld
En daar zit hem meteen mijn basiskritiek. Het zijn de utopische vergezichten van Halsema die hier als oplossing vastgekoppeld worden aan het vluchtelingenprobleem. Dus tenzij we besluiten haar voorstellen te gaan uitvoeren, blijft zij tegenstander van vluchtelingenkampen. Of laat ik het afzwakken: De huidige manier waarop de wereld de vluchtelingenkampen vormgeeft, wijst Halsema af, want die zijn volgens haar op teveel punten inhumaan. Maar mochten we die kampen gaan inrichten naar haar ideaalbeeld, dan zullen die kampen niet langer inhumaan zijn en krijgen ze wèl haar goedkeuring.
De kernvraag wordt daardoor wanneer er duidelijk sprake is van inhumane omstandigheden. Wie bepaalt dat? Wat zijn de normen? Is het dan niet al voldoende om te zorgen voor een plek waarheen gevlucht kàn worden en waar men zich in elk geval los van de bedreigingen kan wanen? Hoezo moet daar bovendien een complete stad met alle voorzieningen verrijzen? Een stad waar zelfs bepaalde idealen van socialisten – denk aan zelfbestuur, gedeeld bezit van grond en gebouwen – eindelijk eens verwezenlijkt worden? Het lijkt me een stad waar wellicht ook menig niet-vluchteling dolgraag zou willen wonen. Vluchten wordt zo wellicht eerder een kans dan een noodzaak. Zo van “eindelijk hebben we ook hier oorlog; dan kan ik met recht zeggen dat ik wel moest vluchten; hopelijk mag ook ik er nu in”.
Ja, dat klinkt cynisch. Maar het aanvankelijk enthousiasme dat ik bij lezen ervoer maakte nou eenmaal al snel plaats voor dat cynisme. Een utopist zal de utopie projecteren op het probleem en vervolgens een soort van totaaloplossing schetsen. Een soort van totaaloplossing die altijd veel meer elementen van de utopie bevat dan strikt nodig is om het probleem op te lossen. Het probleem wordt als het ware aangegrepen om eindelijk ergens de utopie te verwezenlijken, mocht de utopist zijn zin krijgen. (In deze alinea kan je utopie en utopist ook vervangen door ideologie en idealist.)
Wordt het een Opel of een Mercedes?
Ik moet hier ook mezelf bekritiseren, want wat Halsema hier deed is voor mij zeer herkenbaar. Zeker vroeger maakte ik bij zulke maatschappelijke problemen van de gelegenheid gebruik om alternatieve totaaloplossingen voor te stellen. Sterker, als die totaaloplossing niet integraal werd geaccepteerd, dan kon ik daar behoorlijk pissig over worden. Ja, ik was een stellig baasje. Eigenlijk heb ik dat nog wel een beetje. Nog steeds ga ik in menig voorstel heel ver. Het leidt er nog steeds geregeld toe dat mij wordt gezegd dat er een simpele Opel wordt gevraagd en dat ik een Mercedes wil afleveren. Ik probeer me tegenwoordig al tevreden te voelen als er dan toch in elk geval iets meer dan alleen het hoogstnoodzakelijke wordt ingebouwd. Voor het totaalpakket gaan is alleen mogelijk als je de baas bent. Zolang dat niet het geval is, moet je tevreden zijn met minder. Idem geldt in de politiek.
Is alleen bed, bad en brood beter?
Als alle landen mensen als Halsema als verlicht dictator hadden, dan zou haar totaalpakket kans maken. Maar zo zit de wereld niet in elkaar. Er zijn tegenkrachten die vinden dat zo’n vluchtelingenkamp niet teveel moet bieden aan vluchtelingen. Eigenlijk, zeggen zij, moet het verblijf in zo’n kamp onaantrekkelijk zijn. Bed, bad en brood, niet veel meer. Alleen dan voelen mensen zich aangespoord weer huiswaarts te keren dra de oorlogsdreiging weg is.
Er is wel degelijk een fikse kritiek op deze redenering mogelijk. Immers, zoals Halsema schrijft, het gemiddeld verblijf in zo’n kamp duurt zo’n 17 jaar. Dat is te lang. Het leidt ertoe dat vluchtelingen op zeker moment gaan proberen te ontsnappen aan die minieme omstandigheden. En ontsnappen betekent dat ze naar Europa proberen te komen. Als we dat niet willen en als we die duur niet rigoreus weten te verkorten – denk aan militair ingrijpen – dan zal ons beleid toch wel een beetje richting de wensdroom van Halsema moeten opschuiven. Een middenweg lijkt mij daarom het beste.
Welke onderdelen van haar schets daarvoor het beste in aanmerking komen, mag men in alle gezamenlijkheid gaan uitmaken. Maar ik zeg uitdrukkelijk tegen links de utopist en idealist: Denk niet dat àlle idealen verwezenlijkt gaan worden. Besef waarom dat is en ga je niet meteen ergeren als het minder is dan je wenste.
Pingback: In Nergensland pleit Femke Halsema voor humane vluchtelingenkampen | PvanLenth